Co roku przychodzi do mnie refleksja, że okres świąteczny to czas, który może wzbudzać wiele ambiwalentnych odczuć i nie każdemu kojarzy się z radością. Dla wielu osób spotkania rodzinne mogą być także źródłem napięć, trudnych emocji, pracy ponad siły i nadużywania własnych zasobów – zarówno energetycznych, jak i psychicznych, a nawet finansowych. Zwłaszcza, jeśli dochodzi wtedy do sytuacji, które naruszają nasze granice – na przykład niechcianych pytań, krytycznych komentarzy, czy presji związanej z uczestnictwem w różnych aktywnościach.

Czym są granice i dlaczego są ważne?

Granice, to świadomie określone limity, które pomagają nam chronić siebie - nasze emocje, potrzeby i poczucie autonomii¹. Kiedy są jasno zdefiniowane i komunikowane, pozwalają budować relacje oparte na wzajemnym szacunku. Brak granic może prowadzić do frustracji, poczucia wyczerpania oraz konfliktów – zarówno tych wewnętrznych, jak i z bliskimi. Święta, ze względu na ich specyfikę, często są czasem, gdy nasze granice są testowane. Dbanie o siebie w tym okresie może niekiedy wymagać przygotowania i praktyki, aby nie tylko je wyznaczać, ale także skutecznie ich bronić.

Jak przygotować się do świątecznych spotkań rodzinnych?

Zrozum swoje potrzeby

Wyznaczanie granic zaczyna się od rozpoznania własnych potrzeb. Kluczowe jest uświadomienie sobie, co jest dla Ciebie ważne i jakie sytuacje mogą wywoływać dyskomfort. Oczywiście, zrozumienie swoich potrzeb nie zawsze jest łatwe, a niekiedy można się zagubić w gąszczu pragnień i oczekiwań.

Na przykład myśl „potrzebuję, żeby moja rodzina się nie pokłóciła" wyraża pragnienie, które dotyczy innych ludzi. Nie mamy pełnego wpływu na zachowania innych, a tym samym na realizację tego pragnienia. Swoją potrzebę spokoju możemy zaopiekować, pozwalając sobie na spacer lub wyjście z pomieszczenia, w momencie gdy rodzina zaczyna wchodzić w konflikt.

Ważne jest to, żeby skupiać się na tym, co w naszej mocy i co sami możemy sobie podarować, aby czuć się dobrze². Świadomość swoich autentycznych potrzeb pozwala lepiej wyznaczać granice i dbać o komfort, niezależnie od zewnętrznych okoliczności. Nie zakładaj też, że inni domyślą się Twoich potrzeb. Wyraźnie określ, co jest dla Ciebie akceptowalne, a co nie.

Ćwiczenie – odpowiedz sobie na pytania:

• Co jest dla mnie najważniejsze w czasie świąt?
• Jakie sytuacje z poprzednich lat były dla mnie trudne?
• Czego potrzebuję, aby czuć się dobrze podczas tegorocznych spotkań?
• Na co mam realny wpływ i jak mogę o to zadbać?

Jeśli rozpoznawanie swoich potrzeb stanowi dla ciebie wyzwanie lub chciałbyś/chciałabyś trochę więcej się na ten temat dowiedzieć, odsyłam cię do lektury Marshalla Rosenberga³, gdzie w sposób klarowny i przejrzysty tłumaczy, jak możesz lepiej rozumieć i komunikować swoje uczucia.

Komunikuj swoje granice asertywnie

Asertywność, to umiejętność wyrażania swoich potrzeb w sposób spokojny, a równocześnie stanowczy⁴. Dzięki niej możemy jasno komunikować swoje granice, jednak nie zmienia to faktu, że dla wielu osób asertywność bywa trudna. Zwłaszcza, gdy wiąże się z poczuciem winy lub lękiem przed utratą bliskich osób.

Wiele osób obawia się, że wyrażając swoje potrzeby lub stawiając granice, może zostać odebrana jako egoistyczna lub nielojalna. Lęk przed odrzuceniem sprawia, że w obawie przed negatywną reakcją innych, wolimy przemilczeć własne uczucia, co z czasem prowadzi do frustracji i narastającego napięcia⁵.

Warto pamiętać, że asertywność nie oznacza ignorowania uczuć innych, lecz szanowanie zarówno swoich, jak i cudzych granic⁶. Kluczem jest zrozumienie, że wyrażanie swoich potrzeb jest naturalnym prawem każdego człowieka i nie powinno prowadzić do poczucia winy. Brak stawiania granic, paradoksalnie może osłabić relacje, ponieważ prowadzi do ukrytych pretensji, nierozwiązanych konfliktów i poczucia wykorzystania.

W odpowiedzi na przekraczające pytania, możesz zastosować tzw. „techniki odmawiania":

• Krótka odmowa z uzasadnieniem – „Nie, dziękuję. To dla mnie niekomfortowe."
• Zmiana tematu – „A może porozmawiamy o czymś innym? Jak poszła Twoja ostatnia podróż?"
• Zastosowanie pauzy – jeśli emocje są zbyt intensywne, warto wyjść na chwilę z pomieszczenia i ochłonąć.

Przygotuj się na trudne rozmowy

Złość i frustracja, które mogą pojawić się w czasie spotkań rodzinnych, to często sygnały, że nasze granice zostały naruszone. Możemy się do tego przygotować i zawczasu przemyśleć, co byłoby w stanie wywołać u nas takie emocje i zaplanować, jak chcielibyśmy reagować.

Wcześniejsze przygotowanie może pomóc uniknąć impulsywnych reakcji i eskalacji konfliktu. Oczywiście, nie wszystko da się przewidzieć i zaplanować, jednak samo rozpatrzenie różnych potencjalnych scenariuszy da nam większe poczucie bezpieczeństwa, tym samym obniżając napięcie i lęk⁷.

Ustal, co możesz odpuścić

Presja, aby spełniać wszystkie oczekiwania podczas świąt, może prowadzić do przeciążenia i utraty radości z tego czasu. Warto zastanowić się, które zadania lub tradycje rzeczywiście wnoszą wartość do naszego życia, a które są jedynie źródłem stresu².

Świadome odpuszczenie niektórych obowiązków, jak np. przygotowanie każdego dania od podstaw, czy uczestnictwo we wszystkich aktywnościach, pozwoli skupić się na tym, co dla nas naprawdę ważne. Nie musimy być perfekcyjni ani zadowalać wszystkich – Twoje zdrowie i komfort są równie ważne, jak świąteczna atmosfera.

Ćwiczenie - zrób listę wszystkich obowiązków i planów związanych ze świętami. Podziel je na trzy grupy:

• Rzeczy, które potrzebuję zrobić
• Rzeczy, które mogę zrobić, jeśli znajdę czas
• Rzeczy, które świadomie odpuszczam

Zaplanuj czas na regenerację

Święta to czas nie tylko dla rodziny, ale i dla Ciebie, więc postaraj się zadbać o chwile na odpoczynek i regenerację. Są to granice wewnętrzne, stawiane przez nas dla nas samych – mają na celu ochronę przed nadwyrężeniem swoich możliwości i dbanie o zasoby.

Jeśli w trakcie spotkań poczujesz potrzebę odpoczynku, komunikuj to otwarcie: „Muszę na chwilę odpocząć, wrócę za pół godziny."

Ćwiczenie:

• Zastanów się, jakie aktywności dają Ci spokój i pozwalają się zrelaksować (np. spacer, czytanie książki, chwila ciszy)
• Wpisz je w swój świąteczny plan, traktując je równie priorytetowo jak inne obowiązki

Podsumowanie

Święta nie muszą być idealne, by były wartościowe. Dbając o swoje granice, nie tylko chronisz swoje potrzeby, ale także budujesz bardziej autentyczne i zdrowe relacje z bliskimi. Przygotowanie się przed świętami na potencjalne wyzwania, przemyślenie swoich reakcji i zaplanowanie sposobów komunikacji pomoże Ci przeżyć ten czas w zgodzie ze sobą i na swoich zasadach.

Pamiętaj jednak, że jeśli te ćwiczenia i rady wydają się zbyt trudne, a wizja świąt jest dla Ciebie przytłaczająca lub budzi lęk, warto skorzystać ze wsparcia psychologicznego. To także forma dbania o siebie i inwestycja w swój dobrostan.