26.02.2025

Problemy z uwagą - czy zawsze świadczą o ADHD?

Uwaga to jeden z głównych procesów poznawczych, czyli sposobów, poprzez które postrzegamy otaczający nas świat. Koncentracja na konkretnych zjawiskach w otoczeniu oraz w sobie pozwala nam skutecznie funkcjonować w świecie1. Uwaga działa niczym reflektor — możemy wyobrazić sobie latarkę rzucającą światło na konkretny element, tak abyśmy mogli dostrzec wszystkie szczegóły. Jednocześnie nieoświetlona część w tym momencie staje się dla nas mniej istotna. Odpowiednie kierunkowanie uwagi to tylko jedna z części całego procesu — kolejnym jest umiejętność jej skupienia na wystarczająco długi czas.

Powyższe umiejętności w naturalny sposób rozwijają się u nas od najmłodszych lat. Niestety, ten rozwój nie zawsze przebiega prawidłowo. Często problemy z uwagą obserwujemy u dzieci od najmłodszych lat. Powodem zazwyczaj jest interakcja predyspozycji genetycznych oraz niesprzyjającego środowiska. Aby pomóc dzieciom w odpowiednim rozwoju uwagi i funkcjonowaniu w wymagającym środowisku szkolnym, psychologowie często diagnozują konkretne schorzenia, co pozwala na udzielenie odpowiedniej pomocy. Jedną z takich diagnoz może być ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi.

Taka diagnoza jest coraz częstsza u dzieci, ale także u dorosłych2. Wzrost jest tak istotny, że problem zaburzeń uwagi stał się tematem powszechnej, społecznej dyskusji. Razem ze świadomością problemu pojawiły się również spory o jego definicję, użyteczność diagnoz, naturę zaburzenia oraz rolę technologii i mediów społecznościowych w jego powstawaniu. To bardzo ważne kwestie wymagające dyskusji oraz badań.

Chciałbym jednak zająć się nieco inną kwestią; powszechność informacji o ADHD w internecie oraz mediach skłania coraz więcej osób do poszukiwania profesjonalnej pomocy w celu uzyskania oficjalnej diagnozy potwierdzającej to zaburzenie. Zauważamy u siebie problemy z uwagą i szukamy rozwiązań, często z dobrymi skutkami. Leczenie farmakologiczne oraz psychoterapia mogą być bardzo skutecznymi sposobami poprawienia jakości życia. Warto jednak podkreślić istotny fakt — mimo że problemy z uwagą są nieodłączną częścią ADHD, nie zawsze muszą być spowodowane tym zaburzeniem.

Tak jak wspomniałem wyżej, uwaga jest jednym z najbardziej podstawowych procesów w naszym umyśle. To oznacza, że wpływ na ten proces ma bardzo wiele czynników. Chciałbym wyodrębnić kilka obszarów życia, a także zaburzeń i jednostek chorobowych, które mogą znacząco wpływać na naszą koncentrację, pogarszając jakość życia. Poniższa lista może służyć jako dopełnienie naszej wiedzy, gdy próbujemy znaleźć rozwiązanie problemów z uwagą i rozważamy uzyskanie profesjonalnej diagnozy.

1. Przewlekły stres i lęk

Stres to jeden z głównych wrogów koncentracji. Wysoki poziom kortyzolu, hormonu stresu, negatywnie wpływa na działanie kory przedczołowej – części mózgu odpowiedzialnej za kontrolę uwagi, planowanie i pamięć roboczą3. Osoby doświadczające przewlekłego stresu często mają trudności z utrzymaniem uwagi na jednym zadaniu, łatwo się rozpraszają i odczuwają wewnętrzny chaos myślowy.

2. Doświadczenie traumy

Trauma, zwłaszcza ta doświadczana we wczesnym dzieciństwie, może prowadzić do trudności z koncentracją i regulacją uwagi4. Osoby, które przeszły złożoną traumę (np. długotrwałe nadużycia, zaniedbanie, przemoc domową), często wykazują objawy nadmiernej czujności i pobudzenia układu nerwowego, co znacznie utrudnia utrzymanie skupienia na zadaniach5. Złożona trauma może również wpływać na funkcjonowanie kory przedczołowej oraz hipokampa – obszarów odpowiedzialnych za kontrolę uwagi i pamięć roboczą.

3. Niewystarczająca ilość snu

Sen jest kluczowy dla prawidłowego funkcjonowania procesów poznawczych. Jego brak prowadzi do pogorszenia koncentracji, spowolnienia reakcji i większej podatności na dystraktory6. Osoby chronicznie niewyspane mogą doświadczać trudności podobnych do objawów ADHD, takich jak impulsywność, roztargnienie i problemy z organizacją.

4. Dieta uboga w składniki odżywcze

Niedobory kluczowych substancji, takich jak kwasy omega-3, żelazo czy magnez, mogą negatywnie wpływać na funkcjonowanie mózgu. Szczególnie istotna jest rola kwasów tłuszczowych omega-3, które wspierają zdolność koncentracji7. Dieta bogata w przetworzoną żywność, cukier i sztuczne dodatki może powodować wahania poziomu glukozy we krwi, co również osłabia stabilność uwagi.

5. Technologie i przeciążenie informacyjne

Nowoczesne technologie, zwłaszcza media społecznościowe, zostały zaprojektowane tak, by maksymalnie angażować uwagę użytkownika. Krótkie, szybko zmieniające się treści, powiadomienia i nieustanna dostępność bodźców mogą prowadzić do osłabienia zdolności do dłuższego skupienia na jednym zadaniu8. Dodatkowo żyjemy w świecie, w którym nieustannie docierają do nas nowe informacje. Ich nadmiar powoduje przeciążenie poznawcze i utrudnia efektywne filtrowanie istotnych treści.

6. Zaburzenia nastroju (depresja)

Osoby z depresją często zgłaszają problemy z koncentracją, określane jako „mgła umysłowa”. Niska motywacja, przewlekłe zmęczenie oraz negatywne myśli mogą znacząco utrudniać skupienie na codziennych zadaniach9. Depresja wpływa na funkcjonowanie kory przedczołowej, co skutkuje osłabioną zdolnością do selektywnej uwagi i kontroli poznawczej.

7. Problemy z tarczycą

Nierównowaga hormonów tarczycy może istotnie wpływać na nastrój, poziom energii i pobudzenia układu nerwowego. Zwłaszcza niedoczynność tarczycy może powodować objawy podobne do zaburzeń uwagi, takie jak zmęczenie, spowolnienie myślenia i trudności z koncentracją10.

8. Uzależnienia (np. kofeina, nikotyna, alkohol)

Niektóre substancje mogą mieć krótkotrwałe działanie pobudzające na uwagę, ale w dłuższej perspektywie prowadzą do jej osłabienia. Nadmierne spożycie kofeiny może powodować nerwowość i rozdrażnienie, co utrudnia skupienie. Alkohol negatywnie wpływa na pamięć i funkcje wykonawcze, a nadużywanie nikotyny może prowadzić do uzależnienia od zewnętrznych źródeł stymulacji11.

Podsumowanie

Problemy z uwagą mogą wynikać z wielu różnych czynników – od biologicznych po środowiskowe. Zanim zdecydujemy się na diagnozę ADHD lub innego zaburzenia, warto przyjrzeć się stylowi życia i potencjalnym przyczynom osłabionej koncentracji. W niektórych przypadkach poprawa snu, redukcja stresu czy zmiana diety mogą znacząco poprawić zdolność do skupienia i efektywnego funkcjonowania w codziennym życiu.

Warto również podkreślić, że te problemy mogą współwystępować razem z ADHD. Gdy nie jesteśmy pewni od czego zacząć zmiany oraz trudno nam określić nam źródło naszych deficytów uwagi, zwrócenie się o profesjonalną pomoc psychiatry lub psychoterapeuty będzie najrozsądniejszym rozwiązaniem.

  1. Nęcka E., Psychologia poznawcza, J. Orzechowski, B. Szymura, S. Wichary, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020, ↩︎

  2. ADHD: The Statistics of A “National Disaster” | Significance | Oxford Academic ↩︎

  3. Arnsten, A. F. (2009). Stress signalling pathways that impair prefrontal cortex structure and function. Nature Reviews Neuroscience, 10(6), 410-422. ↩︎

  4. van der Kolk, B. (2014). The Body Keeps the Score: Brain, Mind, and Body in the Healing of Trauma. Viking. ↩︎

  5. Ford, J. D., & Courtois, C. A. (2020). Treating Complex Traumatic Stress Disorders (Adults): Scientific Foundations and Therapeutic Models. Guilford Press. ↩︎

  6. Lim, J., & Dinges, D. F. (2010). A meta-analysis of the impact of short-term sleep deprivation on cognitive variables. Psychological Bulletin, 136(3), 375. ↩︎

  7. Richardson, A. J. (2006). Omega-3 fatty acids and cognitive function. Nutrition Review, 64(5), 213-226. ↩︎

  8. Carr, N. (2010). The Shallows: What the Internet Is Doing to Our Brains. W.W. Norton & Company. ↩︎

  9. Rock, P. L., et al. (2014). Cognitive impairment in depression: a meta-analysis. Psychological Medicine, 44(10), 2029-2040. ↩︎

  10. Samuels, M. H. (2014). Cognitive function in untreated hypothyroidism and hyperthyroidism. Current Opinion in Endocrinology, Diabetes and Obesity, 21(5), 377-383. ↩︎

  11. Heffernan, T. M. (2008). The impact of excessive alcohol use on executive functioning. Current Drug Abuse Reviews, 1(1), 84-98. ↩︎

Maciej Hajduk

Zobacz także

Choroby fizyczne a zdrowie psychiczne: co warto zbadać przed terapią?

Zdrowie psychiczne jest nierozerwalnie związane z naszym stanem fizjologicznym. Czasy, gdy filozofowie uznawali ciało i umysł za dwa osobne byty, bezpowrotnie minęły. Obecnie wiemy, że wszystkie procesy psychiczne mają źródło i podstawę fizjologiczną. Nie oznacza to, że interwencje medyczne biorące za cel nasze ciało, są jedyną drogą, poprzez którą możemy poprawić zdrowie psychiczne. Relacja ta działa w obie strony — to co zmienimy w naszej psychice i otoczeniu, będzie miało wpływ na naszą fizjologię.

Maciej Hajduk

Gdy wiedza przestaje pomagać – paradoks współczesnego rozwoju osobistego

W ostatnich latach rozwój osobisty stał się jednym z najpopularniejszych tematów w mediach społecznościowych, podcastach, książkach i webinarach. Na pierwszy rzut oka – to dobra wiadomość. Wiedza psychologiczna stała się dostępna jak nigdy wcześniej. Coraz więcej osób sięga po treści, które pomagają lepiej zrozumieć siebie, budować zdrowe relacje i skuteczniej radzić sobie z emocjami. Jednak wiele osób, które trafiają do gabinetu psychoterapeutycznego, mówi dziś o czymś zupełnie przeciwnym – o zmęczeniu i frustracji wynikającej z nadmiaru treści samorozwojowych.

Martina Gac-Chojnowska